به گزارش پایگاه خبری تحلیلی کوردتودی، به طور کلی مصارف مختلف آب عبارتند از: کشاورزی، صنعت، شرب، محیط زیست و اهداف چند منظوره که کشاورزی بیشترین سهم مصرف آب را به خود اختصاص میدهند و تا به حال در این زمینه بسیار صحبت شده است.
فولاد یکی از با ارزش ترین و پرکاربردترین مواد بعد از نفت خام در صنعت است، این محصول از دهه ۱۸۰۰ به بعد، به اصلی‌ترین مواد مصرفی در سطح جهان تبدیل شده است، لازم به توجه است که ایران دارای رتبه دهم جهانی در تولید فولاد در سال ۲۰۲۲ در دنیا میباشد که این مسأله خود با توجه به اقلیم ایران و همچنین جانمایی غلط کارخانجات فولاد خطرناک و بحث برانگیز است.
در سال های اخیر به دلیل رشد جمعیت و افزایش تقاضا در مورد منابع باعث به وجود آمدن ناهماهنگی بین میزان آب مصرفی و میزان منابع آبی در دسترس شده است، از طرفی صنایع آب بر همچون صنایع فولاد بدون در نظر گرفتن موقعیت منابع محدود آبی کشور و جانمایی اشتباه کارخانجات همچنان بر سر تولید محصول با کشورهای برتر دنیا (از لحاظ منابع آبی) رقابتی شدید دارند.
از این رو برای تامین آب خود یا به منابع آب زیر زمینی فشار وارد می کنند که نتیجه آن تخلیه آب های زیر زمینی و فرونشت است یا با انتقال آب بین حوضه ای اقلیم کشور را بر هم زده و مسایل دیگری را بوجود آورده اند، از طرفی نه تنها صنایع فولاد، همچنین سایر صنایع و بویژه تامین آب توسعه کشاورزی افسار گسیخته با کارایی و راندمان پایین و شرب نیز از عوامل اصلی نابودی دشتهای بررسی شده در استانهای مختلف کشور میباشند، در حال حاضر تامین آب برای مصارفی نظیر شرب و کشاورزی، مساله مرگ و زندگی است و در چنین شرایطی صنایع فولاد شاید در اولویت بعدی قرار داشته باشند.
با توجه به شرایط بوجود آمده برای آبخوان‌های کشور، به نظر میرسد که گزینه انتقال صنایع آب بر فولاد به مکانهای دیگر دارای منابع آبی دائم، از جمله کنار دریاهای کشور نظیر خلیج فارس و دریای عمان با توجه به بر آوردهای دقیق اقتصادی و بررسی سایر مسایل و تبعات زیست محیطی و یا آبگیری، پمپاژ، تصفیه و یا انتقال آب مورد نیاز از منابع آب و دریاهای اشاره شده به محل احداث صنایع البته با توجه به مطالعات دقیق و بررسیهای مورد نیاز توسط شرکتهای مهندسین مشاور خبره و ذیصلاح ترجیح داده میشود.
هر چند در حال حاضر پروژه ای در کشور تحت عنوان طرح انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی در جریان است ولی متاسفانه از مسایل و جزئیات مربوط به این پروژه ، شامل مسایل طراحی، هزینه ها، محسنات، معایب و شرکتهای دست اندرکار آن اطلاعات درستی در اختیار نیست تا بتوان در رابطه با کارائی آن و همچنین سایر مسایل مربوطه بحث نمود. از همه این مسائل مهمتر آن است که سالانه حجم زیادی از فولادتولیدی صادر شده و این در حالی است که درآمد آن به طور شفاف وارد چرخه اقتصادی کشور نمی شود.
هوشنگ قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی در همین رابطه و در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی کوردتودی اظهارداشت: در حدود ۷۰ الی ۸۰ در صد از کارخانجات فولاد و پتروشیمی کشور متاسفانه در دشتها و مناطق ممنوعه و یا ممنوعه بحرانی احداث شده اند، یک کارخانه تولید فولاد جهت تولید نیازمند حجم زیادی از آب شیرین است، ضمنا آب مصرفی یک کارخانه تولید فولاد به عوامل مختلفی از جمله به روز بودن تکنولوژی و یا فرسوده بودن دستگاههای تولید دارد.
وی افزود: در رابطه با میزان آب مورد نیاز تولید یک تن فولاد آمارهای مختلفی ارائه شده است و اما بطور کلی برای تولید یک تن فولاد در حدود ۲۳۰۰۰ الی ۲۸۰۰۰ لیتر و یا به عبارتی ۲۳ الی ۲۸ متر مکعب آب نیاز است که در اقصی نقاط کشور، بیشتر این آبهای مورد نیاز در حال حاضر از آبهای زیر زمینی در دشتهای با شرایط ممنوعه یا ممنوعه بحرانی مورد نظر استخراج میشوند.ضمنا کارخانجات تولید فولاد موجود در اقصی نقاط کشور از بیان میزان مصرف آب واقعی خود همیشه امتناع می ورزند
استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی گفت: این حجم آب مورد نیاز برای تولید فولاد صرف تولید بخار ، خنک سازی، انتقال ضایعات، کنترل گرد و غبار وغیره میشود. به همین دلیل در کشورهای جهان اول و دارای برنامه معمولا کارخانه های صنایع فولاد را در کنار دریاها میسازند، متاسفانه کشور ما ایران جزو آن دسته از کشورهایی است که بدون توجه به شرایط اقلیمی موجود بیشتر صنایع فولاد خود را در دشتهای دارای مسئله و با مشکلات آب زیر زمینی احداث نموده است.
وی ادامه داد: توجیه تصمیم گیران ساخت این کارخانجات آب بر این بوده است که تامین مواد اولیه از معادن مهم‌ترین بخش را تشکیل میدهد، لذا فاصله کارخانجات ازمعادن مستلزم هزینه حمل‌ونقل برای تامین مواد اولیه است، بنابراین احداث کارخانه فرآوری در کنار معادن از صرفه اقتصادی بیشتری برخوردار بوده وبه جای انتقال کارخانه بهتر است نسبت به تامین سایر زیرساخت‌های لازم همچون آب، انرژی و بستر حمل‌ونقل محصولات تولیدی به محل مصرف اقدام نمود.
قمرنیا توضیح داد:بحث مربوط به موقعیت و وضعیت آبخوان ها و صنایع فولاد در کشور و در تک تک استان ها بسیار گسترده و وقت بر است، لذا فقط به بررسی موضوع و ارائه مستنداتی در رابطه با چند مجتمع فولاد احداث شده در چند استان بحرانی در کشور از جمله، استانهای اصفهان، البرز، تهران، کرمان، مرکزی ، یزد ، خراسان رضوی، سمنان، قزوین و همدان که منابع آب زیر زمینی آنها در وضعیت بسیار بحرانی و حتی فوق بحرانی قرار دارد می توان اشاره کرد.
وی با اشاره به مجتمع فولاد همدان گفت: در استان همدان در سی سال اخیر سطح سفره آب های زیر زمینی در حدود ۱۷ متر فرو کشی داشته است، البته لازم به ذکر است که در این استان مانند سایر استان ها نه تنها به دلیل احداث کارخانه فولاد، بلکه به دلیل استفاده بیش از ۹۰ در صد از منابع آبی استان همدان در بخش کشاورزی و کاشت دائم محصولات پر مصرفی مانند یونجه و سیب زمینی میباشد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: بنا به گزارشات منتشر شده یک پنجم سیب زمینی کشور در استان همدان تولید می شود، کاهش کسری مخزن سالیانه در استان همدان در حدود ۲۵۳ میلیون متر مکعب و کسری مخزن انباشته این استان در حدود ۲/۵ میلیارد متر مکعب گزارش شده است.
وی ادامه داد: مجتمع فولادی در سال ۱۳۹۰در شمال شرقی همدان واقع در شهر کبودر آهنگ تاسیس شده است، ظرفیت تولید آن ۵۰۰ هزار تن محصول در سال و بزرگترین تولید کننده فولاد درغرب کشور شناخته شده است، ازحفر چاه و استفاده از منابع آب زیرزمینی برای تامین آب مورد نیاز آن استفاده شده است، نتیجه این موضوع، از بین رفتن آب های زیر زمینی و ایجاد فروچاله های عمیق (در حدود ۲۱ فروچاله) دراین دشت است.
قمرنیا با اشاره به احداث زنجیره فولاد در شهرستان بیجار و برخی دیگر از شهرهای استان کردستان، گفت: با توجه به مصرف آب برای فعالیت چنین مجموعه هایی در کشور، برای ارائه پیشنهادات بسیار دیر شده و نوش‌داروی بعد از مرگ سهراب است و طراحان جانمائی این مجتمع ها و مجتمع های بسیار دیگری که اطلاعات آنها در دست نم یباشد، در ابتدا می بایست در رابطه با تامین دائم و مطمئن آب آنها و یا جانمائی دائم و بی تاثیر آنها بر روی منابع آبی تصیمات شایسته ای اتخاذ میکردند.
وی با ابراز تاسف گفت: نه تنها صنایع فولاد، همچنین سایر صنایع و بویژه تامین آب شرب و توسعه کشاورزی افسار گسیخته سنتی با راندمان پایین نیز از عوامل اصلی نابودی دشتهای بررسی شده در استانهای مختلف کشور است، در حال حاضر تامین آب برای مصارفی از جمله شرب و کشاورزی، مساله مرگ و زندگی است و در چنین شرایطی صنایع فولاد شاید در اولویت بعدی قرار داشته باشند.
استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی اظهارداشت: هر چند ایجاد اشتغال و تامین نیازهای کشور توسط این صنایع را نمی توان نا دیده گرفت، ولی توجه به آب بر بودن صنعت فولاد، تاسیس صنایع فولادی در مناطقی که بیشترین مشکل و تنش آبی را در کشور دارند باعث تشدید مشکلات شده است.
وی با اشاره به اینکه تا دیرتر نشده به نظر اینجانب یکسری پیشنهادات مهندسی می توانند کار ساز باشند، تشریح کرد: ۱- اولویت بررسی راه حل های دیگری برای تامین آب این صنایع با استفاده و بکار گیری کارشناسان و مشاوران خبره و صادق ۲-انتقال صنایع آب بر فولاد به مکانهای دیگر دارای منابع آبی دائم، از جمله کنار دریاهای کشور نظیر خلیج فارس و دریای عمان البته با توجه به بر آوردهای دقیق اقتصادی و بررسی سایر مسایل و تبعات زیست محیطی مربوطه ۳- آبگیری،پمپاژ، تصفیه و انتقال منابع آب مورد نیاز صنایع از دریاهای اشاره شده و البته با توجه به مطالعات دقیق و بررسی های مورد نیاز توسط شرکت های مهندسین مشاور خبره و ذیصلاح.
قمرنیا گفت: هر چند پروژه ای تحت عنوان طرح انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی در جریان است ولی متاسفانه از مسایل مربوطه این طرح، شامل جزییات طراحی، هزینه ها، محسنات، معایب و شرکتهای دست اندرکار آن اطلاعات درستی در اختیار نیست تا بتوان در رابطه با کارائی آن و همچنین سایر مسایل مربوطه بحث نمود، از همه این مسائل مهمتر این است که سالانه در حدود ۱۶ میلیون تن فولاد(تقریبا ۵ میلیارد دلار) صادر می شود در حالی که درآمد آن به طور شفاف وارد چرخه اقتصادی کشور نمی شود.
